Κορινθιακοί πώλοι

Σε κάποια ομάδα του FB είδα αναρτημένο τον κορινθιακό "πώλο" (πουλάρι), ένα από τα νομίσματα της αρχαίας Κορίνθου, που στην εμπρόσθια όψη απεικονίζει τον φτερωτό ίππο Πήγασο, με το αρχικό γράμμα "q" από κάτω, ενώ στην οπίσθια όψη εμφανίζει το τετρασκέλιον (αλλιώς τετραγαμμάδιον). Μέσα σε δύο όψεις ενός νομίσματος τόσα πράγματα να παρατηρήσει και να ερευνήσει κανείς!

Ας τα δούμε με συντομία:

1. Τα σύμβολα στα νομίσματα των αρχαίων ελληνικών πόλεων πολλές φορές συνέδεαν την πόλη με το μυθολογικό της παρελθόν το οποίο, επινοημένο συνήθως κατά τους ύστερους χρόνους μετά τον πρώτο συνοικισμό, προσπαθούσε να αναγάγει την ίδρυση της πόλης σε εύνοια θεών ή/και άθλους ηρώων. Κατά τον ιδρυτικό μύθο, θεοί, ημίθεοι και ήρωες έδρασαν αποφασιστικά για την ίδρυση ή για την κατοπινή ευημερία και δόξα της πόλης.

Μια παρόμοια προπαγάνδα, για τη μυθική καταγωγή των ιδρυτών της πόλης τους, επέλεξαν οι Κορίνθιοι των αρχαϊκών χρόνων, ισχυριζόμενοι την ίδρυση της πόλης από το Σίσυφο (αρχικά ως Εφύρα). Ο εγγονός του, ο μέγας ήρωας Βελλεροφόντης, σκότωσε την αποτρόπαια και τερατόμορφη Χίμαιρα, (είχε κεφαλή λιονταριού, σώμα κατσίκας και ουρά φιδιού), αφού πρώτα δάμασε με τη βοήθεια της Αθηνάς τον Πήγασο. Να πώς προκύπτει η μορφή του φτερωτού αλόγου πάνω στο νόμισμα.

Η ομορφιά, η ευγένεια και η δύναμη του αλόγου συνδυάστηκαν με την ανάλαφρη χάρη που προσδίδουν στα ιπτάμενα ζώα τα φτερά. Έκτοτε, ο Πήγασος έγινε παγκόσμιο σύμβολο ευγενούς και ισορροπημένης δύναμης. Οι αρχαίοι Κορίνθιοι ήταν οι πρώτοι που καρπώθηκαν το συμβολισμό της μορφής του Πήγασου, ενώ μέχρι σήμερα διάφορες εταιρίες -παγκοσμίως- κατοχυρώνουν τη μία ή την άλλη όψη του Πήγασου στα λογότυπά τους.

2. Το κόππα (Ϙ ϙ σε αρχαίες επιγραφές, μεταγενέστερα -κεραυνόμορφο- “Ϟ ϟ”, μόνο ως αριθμός) ή ϙόππα, είναι το αρχικό γράμμα της λέξης Κόρινθος, όπως γραφόταν μέχρι τον 6ο αιώνα. Το γράμμα προφερόταν ως άηχο, κλειστό υπερωικό "Κ" σε αντίθεση με το άηχο κλειστό ουρανικό "Κ". Το πρώτο είναι "μαλακό" και εμφανίζεται μπροστά από το "Ο" το "ΟΥ" το "Α", ενώ το δεύτερο είναι "σκληρότερο" -είναι αυτό που ακούγεται σήμερα στα νεοελληνικά ως "Κ"- και εμφανίζεται μπροστά από το "Ε" και το "Ι".

Αντιγράφοντας από τη Βικιπέδια:

"...Έτσι στα αρχαϊκά ελληνικά αλφάβητα βρίσκουμε να γράφονται ΔΙΚΕ (δίκη), ΚΑΛΟΣ (καλός), ΑΛΚΙΒΙΑΔΕΣ (Αλκιβιάδης), αλλά ϘΑϘΟΣ (κακός), ϘΟΡΕ (κόρη), ΛΕϘΥΘΟΣ (λήκυθος), ϘΟΡΙΝΘΟΣ (Κόρινθος)."

Το γράμμα βρισκόταν ανάμεσα στο "Π" και στο "Ρ" στο αρχαίο ελληνικό αλφάβητο, αλλά η χρήση του μετά τον 6ο αιώνα εγκαταλείφθηκε.

Το ίχνος της παρουσίας του βρίσκεται σήμερα στο λατινικό αλφάβητο ως "Q, q", το οποίο διατηρεί τη μαλακή προφορά του "Κ" και παραμένει μεταξύ του "P" και του "R" στην διαδοχή των γραμμάτων. 

Επιπλέον, με την κεραυνόμορφη γραφή του "Ϟϟ", το κόππα διατήρησε τη θέση του ως σύμβολο του 90 (δηλαδή μετά το "Π" -80 - και πριν το "Ρ" -100-) στο ελληνικό σύστημα αρίθμησης.[1]

3. Στην οπίσθια όψη, ως σύμβολο της αέναης κίνησης ή της εναλλαγής των εποχών, όπως και της αφθονίας και της ευημερίας, βρίσκεται το τετράγαμμα, ή τετρασκέλιο ή σβάστικα (η σανσκριτική ονομασία του συμβόλου).

Αυτό το λήμμα είναι μεγάλο θέμα και δικαιούται να αποτελέσει ξεχωριστή δημοσίευση. Ας μείνουμε εδώ στη βασική παρατήρηση, ότι το σύμβολο ήταν πολύ διαδεδομένο στην αρχαία Ελλάδα ήδη από τους αρχαϊκούς χρόνους και συνέχισε να είναι βασικό διακοσμητικό στοιχείο στην υφαντική και στις πλαστικές τέχνες, τουλάχιστον μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους. 

Η σβάστικα (αυτό είναι το όνομά της στα σανσκριτικά) αποτελεί σήμερα ιερό σύμβολο του Ινδουϊσμού, του Βουδισμού και του Ζαϊνισμού.

Στην Κίνα, η σβάστικα εισήχθη από την Ινδία με τον Βουδισμό. Το 693, κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Τανγκ, ανακηρύχθηκε ως «η πηγή κάθε καλής τύχης» και ονομάστηκε γουάν. Καθώς ο κινεζικός χαρακτήρας γουάν (卐 και/ή 卍) είναι ομώνυμος για την κινεζική λέξη "δέκα χιλιάδες" (万) και "άπειρο", συμβολίζει την αθανασία και το άπειρο (πηγή Βικιπέδια). [2].

Η σχέση του συμβόλου με τους Ινδοευρωπαίους, η διαδοσή του στην νεολιθική, αρχαία και προ-μεσαιωνική Ευρώπη, η "ανακάλυψη" κατά το Μεσοπόλεμο της σχέσης του με το ινδοευρωπαϊκό παρελθόν και η αξιοποίησή του από τους Ναζί, είναι θέμα πολυσύνθετο και αφήνεται στον αναγνώστη. 

Σημειώσεις: 

[1]: Σε μελλοντικό χρόνο θα γραφεί κάτι στο Ιστολόγιο και για το άλλο αφανισθέν γράμμα, το σαμπί. 

[2]: Θα πρέπει να αναζητηθεί επίσης η σχέση της ονομασίας του σημερινού νομίσματος της Κίνας (γουάν, Yuan) με τους συμβολισμούς της σβάστικας, καθώς είναι προφανές ότι το κινεζικό γράμμα πάνω στο χαρτονόμισμα του ρενμίνμπι προσομοιάζει με το σύμβολο του γουάν-σβάστικα.