Ιωάννης Φωκάς, ο Έλληνας θαλασσοπόρος των Ανακαλύψεων. Ή μήπως όχι;
Το όνομα του Πορθμού Juan de Fuca Strait στην ακτή του Ειρηνικού της Βόρειας Αμερικής, μεταξύ του νησιού Βανκούβερ του Καναδά και της ηπειρωτικής ακτής της πολιτείας της Washington (ΗΠΑ) δε μοιάζει ελληνικό, ανήκει όμως στον Κεφαλλονίτη θαλασσοπόρο Ιωάννη Φωκά (1536-1602). Κατά την παράδοση, πρόκειται για απόγονο της βυζαντινής οικογένειας των Φωκάδων του οποίου ο πάππος Εμμανουήλ Φωκάς, μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης βρήκε καταφύγιο στην Κεφαλονιά, στο χωριό Βαλεριάνος. Γι' αυτό και υπάρχει η θεωρία ότι το αρχικό όνομα του Ιωάννη ήταν Απόστολος Βαλεριάνος, όνομα το οποίο αργότερα εξισπάνισε, αλλάζοντας το δυσκολοπρόφερτο μικρό του όνομα με ένα κοινότατο ισπανικό (Juan).
Τα ανωτέρω περί της γενεαλογίας και καταγωγής μάλλον προέρχονται από σχετική επιτόπια έρευνα που έκανε το 1859 ένας Αμερικανός ερευνητής με τη βοήθεια του Αμερικανικού προξενείου στην Κεφαλλονιά. Το όνομα Φωκάς επιζούσε στο χωριό Βαλεριάνος, ενώ η ιστορία του θαλασσοπόρου Φωκά ήταν μέρος της τοπικής προφορικής παράδοσης. Είνaι βέβαιο ότι τέτοια παράδοση σίγουρα προέρχεται από τις διηγήσεις του ίδιου του Φωκά, αφότου επέστρεψε στο χωριό του μετά τις ανά τον κόσμο περιπλανήσεις του για να πέθανει εκεί, σε ηλικία 66 ετών περίπου.
Τα όσα όμως περιγράφονται στο εξής για τη ζωή και τα ταξίδια του προέρχονται από μία και μόνο γραπτή πηγή (Πηγή 1), το βιβλίο "Hakluytus Posthumus ή 'Purchas His Pilgrimes Contayning a History of the World in Sea Voyages and Lande Travells by Englishmen and others", του κληρικού και ταξιδιωτικού συγγραφέα Samuel Purchas (1577 – 1626). Το βιβλίο εκδόθηκε το 1625 και για τους επόμενους δύο αιώνες είχε πολύ μεγάλη απήχηση στους ανά τον κόσμο θαλασσοπόρους. Η σχετική αναφορά για το Φωκά στο βιβλίο είναι ο βασικός λόγος που δόθηκε το όνομά του στον ομώνυμο Πορθμό από τους κατοπινούς εξερευνητές και χαρτογράφους.
Το βιβλίο καταγράφει την περιγραφή που έδωσε στον Purchas o έμπορος και ταξιδευτής Michael Lok (ή Locke; c. 1532 – c. 1621) [2], ο οποίος υποστηρίζει ότι συνάντησε τον Έλληνα θαλασσοπόρο Φωκά στη Βενετία, κατά το ταξίδι της οριστικής επιστροφής του τελευταίου στην Κεφαλλονιά το 1594. Ο Lok είχε ταξιδε΄ψει ό ΄διος για εμπορικούς λόγους στην Ασία, είχε χρηματίσει πρόξενος της Αγγλίας στη Συρία, (βλ. Πηγή 4, σελ 21) και ενδιαφερόταν ο ίδιος για το Βορειοδυτικό Πέρασμα. Μετέφερε στον Purchas την εξιστόρηση του Φωκά για τη ζωή και για τα ταξίδια του αλλά και για την ανακάλυψη από τον Φωκά -όπως ισχυριζόταν ο ίδιος- της αρχής του Βορειοδυτικού Περάσματος (Northwest Passage). Η Πηγή που παρατίθεται κατωτέρω είναι είναι ακριβώς η εγγραφή στο βιβλίο του Purchas της περιγραφής του Lok για την εξίστόρηση του Φωκά.
Στο βιβλίο αναφέρεται ότι ο Φωκάς ξενιτεύτηκε από μικρός και χρημάτισε 40 χρόνια πλοηγός (μεγάλο αξίωμα) στον Ισπανικό στόλο των Δυτικών Ινδιών. Σε ένα ταξίδι του στις Φιλιππίνες το 1587 διηγείται ότι έπεσε θύμα πειρατείας των Αγγλων και έχασε όλες του τις αποταμιεύσεις για να πληρώσει τα λύτρα απελευθέρωσής του. Τον επόμενο χρόνο πήγε στο Μεξικό και συμμετείχε σε δύο αποστολές για την ανακάλυψη του Βορειοδυτικού Περάσματος.
Η ανακάλυψη του Περάσματος είχε σημασία για δύο λόγους: πρώτα, οι Ισπανοί φοβόστουσαν ότι οι εχθροί και ανταγωνιστές τους Εγγλέζοι θα εισέβαλλαν από τα βόρεια στις αμερικανικές ακτές του Ειρηνικού, τις οποίες εξουσίαζαν οι Ισπανοί (από την Καλιφόρνια μέχρι τη Γη του Πυρός) και δεύτερο, τόσο ο Πορθμός του Μαγγελάνου όσο και Πέρασμα Ντρέηκ, ήταν πολύ μακρινότεροι και επικινδυνότεροι δρόμοι για το υπερωκεάνειο εμπόριο. Οι Ισπανοί και οι Εγγλέζοι (οι οποίοι ήταν η ανερχόμενη δύναμη και γρήγορα ξεπέρασαν του Ισπανούς), προσπαθούσαν με επιμονή και μεγάλο κόστος σε υλικά και ανθρώπινες ζωές να βρούν ένα συντόμότερο και ασφαλέστερο βόρειο πέρασμα μεταξύ Ατλαντικού και Ειρηνικού Ωκεανού[1].
Γι' αυτό είχε μεγάλη σημασία η αναφορά στο βιβλίο του Purchas για την υποτιθέμενη ανακάλυψη της αρχής του Περάσματος από τον Φωκά. Κατά τον Φωκά, στάλθηκαν δύο σχετικές αποστολές από τον Αντιβασιλέα της Ισπανίας στο Μεξικό. Το πρώτο ταξίδι το 1592 περιλάμβανε τρια πλοία με 200 στρατιώτες, ώστε να οχυρώσουν το Πέρασμα μόλις το ανακαλύψουν. Έληξε όμως άδοξα, επειδή το πλήρωμά του στασίασε και ο Φωκάς, που ήταν πλοηγός της αποστολής, αναγκάστηκε να επιστρέψει στο Ακαπούλκο. Κατά το δεύτερο ταξίδι, επίσης το 1592, ο Φωκάς ξεκίνησε ο ίδιος επικεφαλής με μια καραβέλα και ένα μικρό βοηθητικό πλοίο. Ανεβαίνοντας βόρεια πίστεψε -κατα τη διήγηση πάντα- πως βρήκε το Πέρασμα προς τον Ατλαντικό μεταξύ του 47ου και 48ου γεωγραφικού παραλλήλου. Επέστρεψε στο Ακαπούλκο, περιμένοντας δύο χρόνια να λάβει την ανταμοιβή του για την ανακάλυψή του, χωρίς ανταπόκριση. Το 1593 ή 1594 έφυγε για την Ισπανία ελπίζοντας πως θα τον ανταμείψει εκεί ο ίδιος ο βασιλιάς της Ισπανίας. Τελικά δεν βρήκε ούτε στην Ισπανία την αποδοχή που ανέμενε. Απογοητευμένος -και προφανώς εξαντλημένος φυσικά, ηθικά, οικονομικά-, αποφάσισε να αποσυρθεί στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Στο ταξίδι επιστροφής συνάντησε τον Lok στη Βενετία, το 1596.
Με την κατοπινή γνώση μας για τη γεωγραφία της περιοχής, αυτό που πραγματικά φαίνεται ότι επισκέφτηκε ο Φωκάς είναι ο πορθμός Juan de Fuca Strait, που όπως είπαμε βρίσκεται μεταξύ του νησιού Βανκούβερ και της ηπειρωτικής ακτής της Πολιτείας της Washington. Όμως, η περιγραφή που δινόταν στο βιβλίο αποδείχτηκε ότι διέφερε αρκετά από την τοπογραφία της περιοχής. Ο Φωκάς -μέσω του Lok- μιλούσε για εύφορη γη, γεμάτη χρυσό, άργυρο και μαργαριτάρια (βλ. Πηγή 4, σελ. 417). Εννοείται ότι αυτό ήταν η συνήθης διαφήμιση (marketing), ώστε να ανταμοιφθούν οι ανακαλύπτοντες και να χρηματοδοτηθούν για άλλες παρόμοιες αποστολές.
Μια ακόμη ανακρίβεια είναι ότι το Πέρασμα τοποθετείται από τον Φωκά κατά μία μοίρα βορειότερα. Νομίζω όμως πως αυτή η απόκλιση μπορεί θεωρηθεί μικρή -δεν γνωρίζω ποιο ήταν το αποδεκτό περιθώριο λάθους της εποχής- και να συγχωρείται ως πιθανότητα συνήθους μετρητικού λάθους. Ίσως πάλι -λιγότερο πιθανό αυτό- το πλάτος να αναφέρεται στη βόρεια όχθη και όχι στη νότια.
Σε μια ακόμη ενδεχόμενη ανακρίβεια, η περιγραφή του Φωκά αναφέρει ένα εντυπωσιακό όρθιο βραχώδη σχηματισμό στη βόρεια όχθη του Πορθμού. Πράγματι, υπάρχει μια γιγαντώδης βράχινη στήλη που σήμερα ονομάζετα Fuca Pillar, αλλά... βρίσκεται στην άλλη όχθη (τη νότια).
Λόγω της σημασίας του βορειοδυτικού περάσματος, έχουν γίνει έρευνες στα Ισπανικά Αποικιακά αρχεία αλλά δεν έχει βρεθεί κάποια εγγραφή ή στοιχείο για τις ανωτέρω αποστολές. Ούτε υπάρχει κάποια ένδειξη στα Ισπανικά Αρχεία περί αιτήματος του Φωκά για την αναγνώριση των ανακαλύψεών του (και την ανταμοιβή του). Η απουσία μνείας στα επίσημα Αρχεία δικαιολογείται από κάποιους από το υποτιθέμενο απόρρητο του θέματος (top secret!). Θεωρώ πως ακόμη και η μικρή πιθανότητα οι προφορικές ή οι επίσημες αναφορές του Φωκά για εύρεση ενός περάσματος να ήταν ορθές, θα είχαν κινητοποιήσει τους Ισπανούς για περαιτέρω διερεύνηση. Τίποτε τέτοιο όμως δεν έγινε κατοπινά από τους Ισπανούς.
Η ελλείψη εγγραφών στα Αρχεία, τα λάθη στις συντεταγμένες όσο και στις περιγραφές της τοπολογίας, εύλογα κάνουν τους σημερινούς ιστορικούς να αμφιβάλλουν για την ανακάλυψη του Πορθμού από τον Φωκά. Για παράδειγμα, ο Καναδός πολιτικός και συγγραφέας Samuel Bawlf (1944-2016), ο οποίος έγραψε ένα σχετικό βιβλίο το 2003 ("The Secret Journey of Sir Francis Drake") αποδίδει τα εύσημα για την ανακάλυψη του Πορθμού στον Ντρέηκ το 1579 και υποστηρίζει ότι ο Φωκάς έμαθε για το "Πέρασμα" από τον Iσπανό πιλότο του τελευταίου, κάποιον ονόματι Morera.
Δεν ξέρω πόσο εμπεριστατωμένη μελέτη έκανε αυτός ο Καναδός συγγραφέας (δεν ήταν επαγγελματίας ακαδημαϊκός, ιστορικός ή επιστήμων-ερευνητής) ώστε να καταλήξει σε αυτή τη στενή ερμηνεία, αλλά ένα γενικότερο συμπερασμά του, ότι η ιστορία κατακευάστηκε από τον Lok για να ζητήσει χρηματοδότηση από το Βρετανικό Στέμμα μιας δικής του αποστολής για το Πέρασμα, έχει αρκετή λογικοφάνεια.
Διότι ο Lok, ως πλούσιος έμπορος και ναυτικός ταξιδευτής ο ίδιος, είχε προσπαθήσει να επενδύσει ιδιωτικά κεφάλαια για την ανακάλυψη και εκμετάλλευση του Βορειοδυτικού Περάσματος, σε συνεργασία με τον εξευρευνητή/κουρσάρο Martin Frobisher. Οι αποστολές του Frobisher δεν είχαν αποτέλεσμα και ο Λοκ έκτοτε προσπαθούσε συνεχώς να ξανακερδίσει έμμεσα από την Αγγλική Κυβέρνηση τα χαμένα κεφάλαιά του, μέσω της χρηματοδότησης άλλης αποστολής για την ανακάλυψη του Περάσματος, κατοχυρώνοντας για τον εαυτό του κάποια δικαιώματα εκμετάλλευσης σε περίπτωση επιτυχίας.
Σύμφωνα με το βιβλίο του Purchas, ο Lok ζήτησε 100 λίρες για να ταξιδέψει ο Φωκάς στην Αγγλία ώστε να παρουσιάσει ο ίδιος την ιδέα του στο Υπουργικό Συμβούλιο της Αγγλίας (το Privy Council). Ο Φωκάς θα ζητούσε από την Αγγλία να του χορηγήσει δύο πλοία για να συνεχίσει τις εξερευνήσεις του για το Πέρασμα. Ο Φωκάς ήλπιζε ακόμα πως οι Άγγλοι θα τον αποζημίωναν για όσα έχασε όταν τον αιχμαλώτισαν στις Φιλιππίνες. Αλλά η απάντηση ήρθε δυστυχώς μόνο το 1602 (έξι σχεδόν χρόνια μετά την αίτηση). Ο Lok -γράφεται- προσπάθησε να έρθει ξανά σε επαφή με τον Φωκά με σχετική επιστολή του προς αυτόν. Δεν πήρε ποτέ απάντηση και έτσι θεώρησε -μάλλον ορθά- ότι ο Φωκάς είχε πλέον πεθάνει.
Είναι αρκετά λογική η εκδοχή ο πλοηγός Φωκάς (για την φυσική ύπαρξη του οποίου μάλλον δεν πρέπει να αμφιβάλλουμε -κρίνω ότι η έρευνα του 1859 ήταν αντικειμενική και επιβεβαιωτική), όντως να μην ήταν ο ίδιος αυτόπτης μάρτυρας της ανακάλυψης του Πορθμού, ή κάποιας άλλης παρόμοιας υδάτινης εισόδου σε αυτά τα γεωγραφικά πλάτη (η θεωρία του Bawlf).
Η συνάντηση Lok και Φωκά πρέπει επίσης να είναι πραγματική (γιατί ο Lok να επέλεξε αυτό το όνομα από το σύμπαν των ναυτικών και πλοηγών της εποχής;).
Ίσως κατόπιν ο Lok επενέβη "δημιουργικά" στις αναφορές του Φωκά, είτε δεχτούμε ότι οι δύο αποστολές του Φωκά όντως υπήρξαν, είτε ότι ο Φωκάς μεταφέρει εκμυστηρεύσεις του Morera ή κάποιου άλλου. Πάντως, οι αιτήσεις του Lok στην Βρετανική Κυβέρνηση για χρηματοδότηση νέας αποστολής υπό τον Φωκά, προς βαθύτερη εξερεύνηση του Περάσματος φαίνεται ότι υπήρξαν, όπως φαίνεται από την ακρίβεια των ονομάτων στην Πηγή (Πηγή 4, σελ. 418).
Είναι αδύνατο να έχουμε απόλυτη άποψη για το αν ένας ευπατρίδης Κεφαλλονίτης με το όνομα Φωκάς-Βαλεριάνος ήταν ο πρώτος που αντίκρυσε τα στενά μεταξύ της νήσου Βανκούβερ και της αμερικανικής ηπειρωτικής ακτής. Εντούτοις, η μια και μοναδική γραπτή πηγή που αναφέρει την εξιστόρησή του στάθηκε επαρκής για την υστεροφημία του, με την έννοια της αρχικής ονομασίας του Πορθμού προς τιμήν του Φωκά, αλλά και της διατήρησής της κατοπινά. Τόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος ενός και μόνο βιβλίου, ώστε να πληροφορηθούν όλοι οι κατοπινοί εξερευνητές, θαλασσοπόροι και χαρτογράφοι για την "αφήγηση" του Φωκά!
Έκανα μια επιπλέον έρευνα για την υπόθεση της ονοματοδοσίας, ακριβώς γιατί υπήρξαν εκ των υστέρων αμφισβητήσεις της ιστορίας του Φωκά. Σύμφωνα με τη Wikipedia (Πηγή 2), η ονοματοδοσία οφείλεται στον Charles William Barkley, ο οποίος πλέοντας με το πλοίο Imperial Eagle το 1787 ανακάλυψε εκ νέου το στενό που περιγράφεται στο βιβλίο του Purchas. Το Βορειοδυτικό Πέρασμα παρέμενε πάντα προτεραιότητα για τους Εγγλέζους και όποιος βρισκόταν σε εκείνα τα νερά είανι σίγουρο ότι είχε υπόψιν του τα όσα γράφονταν στο βιβλίο.
Στην Πηγή 5 όμως αναφέρεται ότι το όνομα το είχε πρωτοδώσει η Ρωσική Ακαδημία Επιστημών το 1726. Προσπάθησα να διασταυρώσω αυτή την πληροφορία από τη ρωσική Википедия, αλλά στο όνομα Хуан де Фука περιέχεται απλή μετάφραση του αγγλόφωνου λήμματος. Δεν ξέρω γιατίτο εν λόγω ιστολόγιο αποφαίνεται για τη ρωσική πρωτοβουλία, αλλά γνωρίζοντας ότι οι Ρώσοι είχαν διαπεράσει τον Ειρηνικό προς την Αλάσκα (πάντως αρκετά βορειότερα από τον Πορθμό), θεώρησα ότι μπορεί να υποθέσει κανείς ότι Ρωσικά εξερευνητικά πλοία έφτασαν νοτιότερα, αντίκρυσαν τον πορθμό στις 47 μοίρες και ότι τον ταύτισαν με την αναφορά στο βιβλίο του Purchas.
Δεν συνέβη όμως κάτι τέτοιο, όπως αντιλήφθηκα με λίγο -μόνο- περισσότερο ψάξιμο. Συγκεκριμένα, oι ακτές της Αλάσκα ανακαλύφθηκαν από τη δεύτερη αποστολή του Μπέριγκ (Vitus Bering) κατά το δεύτερο εξευρευνητικό του ταξίδι για λογαριασμό της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, το 1741-1742. Η αποστολή δεν κατέβηκε ποτέ σε χαμηλότερο πλάτος από τη νήσο Καγιάκ (Kayak Island), σε πλάτος 60 μοίρες βόρεια περίπου. Όταν αργότερα το αυτοκρατορικό Ουκάζιο του 1799 (Ukase of 1799) ανακύρηξε την ευρύτερη κυριαρχία της Ρωσίας στην περιοχή της Αλάσκα, το όριο κυριαρχίας ορίστηκε μόνο μέχρι τον 550 παράλληλο. Είναι απίθανο να είχαν τόσο νωρίς οι Ρώσοι (η Ακαδημία τους) καθαρή άποψη για το Πέρασμα και να μην το είχαν περιλάβει στα εδάφη υπό την διακυρηγμένη κυριαρχία τους. Ίσως βέβαια η Βρετανία τους είχε ήδη προλάβει μετά την αναφορά του Barkley.
Σε κάθε περίπτωση, η πληροφορία στην Πηγή 5 είναι λάθος, τουλάχιστον κρίνοντάς την ακριβολογικά. Για να διασώσουμε ίσως την αναφορά, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η Ρωσική Ακαδημία είχε υιοθετήσει επίσημα το 1726 κάποιον άλλον ευρωπαϊκό χάρτη, ο οποίος είχε ήδη καταγράψει το όνομα του Juan de Fuca για τον Πορθμό (ή το Πέρασμα όπως το θεωρούσαν τότε). Βλέπε π.χ. Πηγή 4, σελ. 23 για χάρτες των Delisle, Bouache, Darymple.
Χαρακτηριστικός είναι ο χάρτης του 1768 (πριν ο Barkley αντικρύσει εκ νέου τον Πορθμό), όπου το στενό έχει το όνομα του Φωκά. Ίσως, όταν ο Μέγας Πέτρος το 1725 διέταξε τον Μπέρινγκ να ξεκινήσει τις ετοιμασίες για να εξερευνήσει τον Βόρειο Ειρηνικό, αυτός να συνέλεξε όποιους σχετικούς χάρτες μπόρεσε να βρει και μετά η Ρωσική Ακαδημία Επιστημών να τους καταχώρισε επίσημα το 1726. Όποια εύλογη υπόθεση και να κάνουμε, ώστε να δώσουμε κάποια βάση στην πληροφορία περί αναφοράς του ονόματος του Φωκά σε ρωσικούς χάρτες, σίγουρα δεν είναι οι Ρώσοι αυτοί που έδωσαν πρώτοι το όνομα του Φωκά στον Πορθμό.
Η μία και μόνη, πολύ σύντομη και συγκεκριμένη αναφορά της ζωής και των ταξιδιών του Φωκά στο βιβλίο του Purchas (μπορείτε να τη διαβάσετε ολόκληρη στην Πηγή 1), επιτρέπει να πει κανείς ότι η Πηγή 5 είναι αρκετά "δημιουργική" [3]. Τα όσα έγραψα για να την εξακριβώσω δείχνουν ότι απαιτείται σχετικά λίγος χρόνος και έρευνα για να είναι κανείς ακριβής. Πρέπει να είναι όμως να είναι συνεχώς προσεκτικός και να απέχει από την άκριτη αποδοχή πηγών και εύκολους εντυπωσιασμούς.
Για μια πιο παραστατική (με εικόνες από την περιοχή) αλλά πλήρως κατατοπιστική παρουσίαση του Φωκά και των υποτιθέμενων ή πραγματικών ταξιδιών του παραθέτω το βίντεο με την ιστορία του Juan De Fuca από το αξιόλογο και αξιόπιστο κανάλι Great Navigators.
Το κανάλι δεν παίρνει θέση για την ύπαρξη ή όχι του Φωκά και της ανακάλυψής του. Με όσα έγραψα εδώ, μπορούμε να κάνουμε μια καλύτερη προσέγγιση της αλήθειας, χωρίς όμως να μπορέσουμε ποτέ να γίνουμε απόλυτα βέβαιοι γι΄αυτήν.
Πηγές:
3. Ιωάννης Φωκάς (θαλασσοπόρος) - Βικιπαίδεια
4. Προβολή του Έλλην θαλασσοπόρος [4]
5. Ο Χουάν ντε Φούκα ή Ιωάννης Φωκάς και οι θάλασσες του κόσμου - Kefalonia Status
7. New Statue Will Honor Pioneering Spirit of Greek Explorer - GreekReporter.com
8. Russian colonization of North America - Wikipedia
Σημειώσεις:
[1]: Το Πέρασμα διέβη με πλοίο πρώτος ο διάσημος Νορβηγός εξερευνητής και θαλασσοπόρος Ρόαλντ Άμουνδσεν, σε ταξίδι του μεταξύ 1903 και 1906. Αποδείχτηκε ότι το Πέρασμα ήταν ακόμη πιο δύσκολο για τη ναυσιπλοία και γι' αυτό οι δυτικές χώρες (πρώτα η Γαλλία και μετά οι ΗΠΑ) ξεκίνησαν και ολοκλήρωσαν το 1914 την κατασκευή της Διώρυγας του Παναμά, μετά από πολλές δαπάνες, τεχνικές δυσκολίες και θανάτους εργατών.
[2]: Ο πατέρας του Micheal Lok , Sir William Lok (1480–1550), ήταν προ-προ-προπάππος του κληρικού και φιλόσοφου John Locke (1632–1704).
[3]: Όποιος έχει διάθεση να διαβάσει μια "λογοτεχνική αδεία" μυθιστορηματική περιγραφή του ταξιδιού του Φωκά, μπορεί να προμηθευτεί το βιβλίο της Ευρυδίκης Λειβαδά-Ντούκα "Στα Στενά της Χίμαιρας". "The Straits of Chimera", by Evridiki Livada Duca, New York 2014, published by the FEDERATION OF CEPHALONIAN AND ITHACIAN SOCIETIES and presented in Queens College (CUNY), and Rutgers University in October and November 2014. (In English and in Greek as: "Στα Στενά της Χίμαιρας", Ευρυδίκη Λειβαδά-Ντούκα, Αθήνα 2007, Έκδοση: ΚΕΔΡΟΣ. Spanish translation by Pedro Olalla ("El Paso de la Quimera", 2017) for the Ouranis Foundation, unpublished)
[4]: Η Πηγή 4 δεν είναι πρωτογενής αλλά αναδημοσιεύει και σχολιάζει όσα περιέχονται για τη βιογραφία του Φωκά στο βιβλίο του Άνθιμου Μαζαράκη, ιερέα και διδασκάλου στο Φλαγγινιανό Φροντιστήριο της Βενετίας, "Βιογραφίαι των ενδόξων ανδρών της νήσου Κεφαλληνίας". Και αυτός πάλι ανέσυρε τις πληροφορίες του από το βιβλιο του Purchas (την έρχική πηγή όλων) από εγκυκλοπαίδειες της εποχής και άλλα συγγράμματα που ανέφεραν το όνομα του Φωκά και του ομώνυμου Πορθμού.
Ελληνική ιστορία, Θαλασσοπόροι, Ιωάννης Φωκάς, Juan de Fuca, Εποχή των Ανακαλύψεων, Παγκόσμια Ιστορία, V. Bering, Michael Lok, Samuel Purchas, Βορειοδυτικό Πέρασμα