Μια απροσδόκητη Μακεδονία στην άλλη άκρη του κόσμου (Αυστραλία)

Δύσκολη μέρα σήμερα, γι' αυτό διάλεξα μιαν παυσίλυπη ασχολία, διαβάζοντας ελεύθερα και χαλαρά κάτι εγκυκλοπαιδικό και φιλομαθές. Άνοιξα το βιβλίο του συγγραφέα και ιστορικού Geoffrey Blainey "Η συνοπτική Ιστορία του Κόσμου", (Φυτράκης, 2008), το οποίο είχα αγοράσει κάποτε για τέτοιες στιγμές χαλάρωσης.

Τέτοιες συνόψεις είναι σήμερα του συρμού και στη χώρα μας [1], καθώς οι εγχώριοι εκδοτικοί οίκοι ακολούθησαν την αμερικανική μόδα που στοχεύει σε φιλομαθείς, πλην πολυάσχολους "ασπροκόλλαρους" εργαζόμενους μέσης ηλικίας.

Υπάρχουν ήδη πάμπολλες εκδόσεις στα αγγλικά (και πλέον οι ελληνικές μεταφράσεις των best sellers για την συνοπτική ιστορία της Φιλοσοφίας, της Οικονομίας, των Ανακαλύψεων, των Πολέμων, του Κόσμου κ.λπ.) και μάλιστα σε μορφή e-book. Ψάξτε με το "a brief history of" ή "a little history of" και θα βρείτε πολλά αποτελέσματα.

Οι εκδόσεις είναι συνήθως προσεγμένες ως προς το περιεχόμενο. Οι συνόψεις είναι μάλλον τίμιες (ως πρώτο απόσταγμα) ενώ το ύφος είναι απλό και προσβάσιμο, χωρίς να γίνεται επικίνδυνα εκλαϊκευτικό. Γενικά, αποφεύγεται η πυκνή αφήγηση, όπως και η εκτεταμένη και εξειδικευμένη επιστομονική ορολογία.

Με την κατάλληλη ισορροπία και τιμιότητα, τέτοιες συνόψεις βοηθούν να μαθαίνει κανείς εν τάχει, χωρίς λεπτομέρειες, χωρίς βαθιές αναλύσεις και εκτενείς συσχετισμούς, για κάποιο από τα ιστορικά και πολιτισμικά γεγονότα που διαμόρφωσαν τον σημερινό παγκόσμιο πολιτικό και πολιτισμικό χώρο.

Εννοείται, τα βιβλία αυτά υστερούν σε ακρίβεια και περιεκτικότητα. Το ασθενέστερο σημείο είναι ότι η τιμιότητα και η ισορροπία της σύνοψης υπόκεινται στο επιχειρηματικό ήθος του εκδοτικού οίκου αλλά και στην ιδεολογική στράτευση, τη μεροληψία και τα ιδιαίτερα επιστημονικά ενδιαφέροντα του αποστάκτη-συγγραφέα.

Γι' αυτό και δεν τόλμησα καν να αγγίξω προϊόντα της "εγχώριας απόσταξης" ιστορικών γεγονότων και φάσεων της πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας (π.χ. Επανάστασης, Μικρασιατική Εκστρατεία κ.λπ.). Πόσο μάλλον που οι εκδοτικοί οίκοι προσέλαβαν γι' αυτή τη δουλειά τους ίδιους γλαμουράτους ιστορικούς που έχουν εγκατασταθεί στις οθόνες, στα απανταχού φόρα και διαλέξεις, καθώς μισθοδοτούνται από ύποπτα ιδρύματα και "δεξαμενές-σκέψης", τα οποία κρατούν το πηδάλιο των διεργασιών για τον καθορισμό ιδεολογικής πορείας της πολιτικής και οικονομικής ελίτ της χώρας.

Το βάρυνα όμως και δεν είναι αυτή η πρόθεσή μου. Ας επανέλθω σε πιο ελαφρές και φιλομαθείς περιηγήσεις. 

Διάβασα λοιπόν στο Κεφάλαιο 6 του ανωτέρω βιβλιου, το κεφάλαιο που τιμά την κληρονομιά της (αρχαίας) Ελλάδας στην παγκόσμια ιστορία. Στη σελίδα 121 γράφει ότι σήμερα ο χάρτης του κόσμου είναι διάστικτος από περιοχές που απηχούν ή μνημονεύουν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό (Φιλαδέλφεια, Συρακούσες, Ιθάκη, στις Η.Π.Α. και αλλαχού).

Ως Αυστραλός, γράφει ο συγγραφέας ότι στη δεκαετία του 1850, κατά το επίπονο και μακροσκελές ταξίδι στα νεοσύστατα χρυσωρυχεία της περιοχής της Μελβούρνης, οι χρυσοθήρες περνούσαν δίπλα από τα όρη Μακεδονία (Mount Macedon) και Αλέξανδρος (Mount Alexander)!

Είναι συγκινητικό να αποτελείς πολιτισμικό και εθνικό κληρονόμο αυτών που όρισαν με τόσο αποφασιστικό τρόπο το Δυτικό Πολιτισμό. Όταν τους τελευταίους 3-4 αιώνες οι δυτικοευρωπαίοι -ρωμαλέοι αλλά και άπληστοι- ξεχύθηκαν για να κατακτήσουν, να εκμεταλλευτούν και να αποικίσουν τον υπόλοιπο κόσμο, μαζί με τα όπλα, το ατσάλι και τα μικρόβιά τους [2], έφεραν μαζί τους και την ιστορική συνείδηση ότι ο πολιτικός και πνευματικός πολιτισμός της Ευρώπης είχε τη ρίζα του πίσω στην Αρχαία Ελλάδα. Αυτό αποδεικνύει έμμεσα η ονομασία των δύο αυτών χθαμαλών βουνών [3], στον αντίποδα της Ευρώπης, σε μια μακρινή επικράτεια της Αυστραλίας.

Αρχικά, πίστεψα ότι κάτι αυτές οι ονομασίες έκρυβαν κάτι ρομαντικότερο για τον Ελληνισμό. Ίσως μέσα στους πρωτοπόρους χρυσοθήρες (prospectors) να βρίσκονταν Έλληνες από τη Μακεδονία, ίσως αυτοί να πρωτό 'δαν τα άγνωστα βουνά και με κάποια γλυκόπικρη νοσταλγία να τα βάπτισαν με τα ένδοξα ονόματα. Προσέτρεξα αμέσως στη Wikipedia μήπως βρω κάποιο νήμα που να οδηγεί σε ριψοκίνδυνους Έλληνες μετανάστες, αλλά...όχι!

Είναι απλά δουλειά αγγλοσαξονική. Για όποιον δεν θέλει να διαβάσει απευθείας και στο σύνολό τους τα σχετικά λήμματα, με πολύ συνοπτικό τρόπο, η ιστορία έχει ως εξής:

Ο Σκώτος τοπογράφος και εξερευνητής Sir Thomas Livingstone Mitchell (1792 – 1855), ανέλαβε το 1827 ως Βοηθός του Γενικού Τοπογράφου (Assistant Surveyor General) της Νέας Νότιας Ουαλίας New South Wales (NSW) στην Αυστραλία. Το επόμενο έτος έγινε ο ίδιος Γενικός Τοπογράφος Surveyor General και ανέλαβε την εξερεύνηση και χαρτογράφηση των νεών προς αποικισμό και εκμετάλλευση περιοχών. Έκανε διάφορες εκστρατείες στην ενδοχώρα της Μελβούρνης μεταξύ 1831 και 1852. 

Το Mount Macedon το ανέβηκε το 1836, στην διάρκεια της τρίτης του εκστρατείας. Πριν από αυτόν το είχαν πρωτοαντικρύσει και ανεβεί οι Hamilton Hume και William Hovell το 1824, ονομάζοντάς το Mount Wentworth. Τη συγκεκριμένη μάλιστα ονομασία ο Mitchell την έδωσε επειδή από την κορυφή του βουνού μπόρεσε να διακρίνει για πρώτη φορά το λιμάνι-κόλπο του Port Phillip (Port Phillip Bay | History, Map, & Facts | Britannica), εκεί όπου σε λίγο κτίστηκε η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Αυστραλίας, η Μελβούρνης [4]. Αν και ο κόλπος του Port Phillip δεν είχε ονομαστεί προς τιμή του Φίλιππου Β΄ της Μακεδονίας, εντούτοις, συνδέθηκε συνειρμικά στο μυαλό του Mitchell με το βουνό που τον αντίκρυζε και έτσι το ονόμασε Mount Macedon. 

Ως προς το Mount Alexander: ο Mitchell ήταν ο πρώτος ευρωπαίος που ανέβηκε στο βουνό στις 28 Σεπτεμβρίου του 1836. Αρχικά το ονόμασε Mount Byng, από το όνομα του στρατάρχη των Αγγλικών στρατευμάτων στον Ιβηρικό Πόλεμο (Peninsular War), αλλά ύστερα το άλλαξε προς τιμή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ως ανώτατος αξιωματούχος της Χαρτογραφικής Υπηρεσίας είχε άλλωστε μεγάλη διακριτική ευχέρεια ως προς τις ονοματοδοσίες.

Μαθαίνουμε πάντως ότι ο Mitchell έδωσε και άλλες ονομασίες σε τοπογραφικά σημεία και ποτάμια κατά τη διάρκεια των εξερευνητικών του ταξιδιών. Προσπαθώντας να διακρίνω το λόγο της προτίμησης αυτής, υπέθεσα ότι ο ήταν ένας μορφωμένος αρχαιογνώστης, έστω, ένας άνθρωπος με κλασσική παιδεία. 

Όμως από τη βιογραφία του στη Wikipedia δεν διαφαίνεται κάτι τέτοιο. Στρατεύτηκε πολύ νωρίς, μόλις στα 19 του έτη. Πολέμησε στην Ιβηρική Εσκτρατεία κατά των Γαλλικών Στρατευμάτων του Ναπολέοντα και έκτοτε δεν αναφέρεται τίποτε για πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Η πιο πιθανή και λογική ερμηνεία είναι ότι η βαθειά εντύπωση για το λαμπρό παρελθόν του αρχαίου Βασιλείου της Μακεδονίας και για τους βασιλείς-στρατηλάτες Φίλιππο και Αλέξανδρο πρέπει να συνέβη κατά τα χρόνια της εγκύκλιας εκπαίδευσής του στη Σκωτία. 

Αν ισχεύει αυτό, είναι ακόμη μεγαλύτερη τιμή για τον Αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό, δηλαδή η Αρχαία Ελλάδα και η Μακεδονική ιστορία να θεωρούνται όχι μόνο ως σημαντικό ιστορικό και πολιτισμικό κεφάλαιο, ώστε να διδάσκονται σε εξειδικευμένο πανεπιστημιακό αμφιθέατρο, αλλά να θεωρούνται αληθινές ρίζες του Δυτικού (και αγγλοσαξωνικού) Πολιτισμού, γι' αυτό και να περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα της Β' βάθμιας διδασκαλίας στη Σκωτία του 19ου αιώνα!

Ίσως πάλι, ο Mitchell να ήταν ένας ρομαντικός φιλομαθής, ο οποίος γοητεύτηκε από την πρώτη του γνωριμία στα σχολικά έδρανα με την ιστορία των Μακεδόνων του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου και αργότερα να συνέχισε το διάβασμά του για τη ζωή και τους μύθους που περιβάλλουν αυτούς τους τιτάνες της ιστορίας. Σε αυτή την πιθανότητα με οδηγεί η ονομασία που έδωσε στην ποταμό Campaspe River, όνομα που ανήκει στην Λαρισσαία ερωμένη του Μ. Αλεξάνδρου, την Καμπάσπη ή Πανκάστη[5].

Δεν γνώριζα μέχρι σήμερα για αυτή τη Θεσσαλή ερωμένη του νεαρού Μακεδόνα Πρίγκηπα. Διαβάζω όμως ότι ίσως έχει διασωθεί σε απόκρυφες ιστορίες για τον Αλέξανδρο, αφού δεν περιγράφεται τέτοιο όνομα στις πέντε επίσημες πηγές για τη βιογραφία του Αλεξάνδρου. Αντίθετα, το ονομά της εμφανίζεται σε δευτερεύουσες πηγές όπως ο Πλίνιος, ο Αιλιανός και ο Λουκιανός.

Παραδίδεται όμως εκεί μια πολύ όμορφη και ηθικοδιδακτική ιστορία για την Πανκάστη (το εξαττικισμένο όνομά της). Την ζωγράφισε, λέει ο μύθος, ο Απελλής, ο θρυλικός ζωγράφος της αρχαιότητας για λογαριασμό του εραστή της, Αλέξανδρου. Ο ζωγράφος ερωτεύθηκε την πανέμορφη γυναίκα και με τέτοιο ειλικρινές αίσθημα, ο πίνακάς του έγινε ακόμη πιο βαθύς και αισθαντικός. Ο μεγαλόψυχος Αλέξαδρος, μαθαίνοντας για το αίσθημα του καλλιτέχνη και ορμώμενος από το αρχαιοελληνικό ιδεώδες, που έδινε το προβάδισμα στην Τέχνη, κράτησε ο ίδιος τον πίνακα και δώρισε την Πανκάστη στον Απελλή[6]. Δείτε τον πίνακα του (Gaetano Gandolfi, c. 1793–97): Alexander the Great Offering His Concubine Campaspe to the Painter Apelles.

Επιστρέφοντας από την παρέκκλιση, όποια και αν ήταν η σχέση του Mitchell με τον Αρχαίο Ελλληνικό Πολιτισμό, η παρατήρηση του Geoffrey Blainey ισχύει στο ακέραιο: οι Αρχαίοι Έλληνες σοφοί, επιστήμονες, καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες, φιλόσοφοι όρισαν την αρχή και ακόμη επιρρεάζουν αποφασιστικά τον Δυτικό Πολιτισμό. 

Κοιτάξτε πάντως από πού ξεκινήσαμε και πού φτάσαμε! Ένα τυχαίο βιβλίο, μια αναφορά, κάποια σχετικά λήμματα και μετά...διακλαδώσεις, μικρο-εξερευνήσεις, οι οποίες οδηγούν σε τόσο ενδιαφέρουσα και ειδική γνώση.

Αυτή η περιπέτεια φιλομάθειας πρόσφερε σήμερα την απαραίτητη γαλήνη... 

Σημειώσεις:

[1]: Το εν λόγω βιβλίο το είχα παρεί πολύ νωρίτερα από την έλευση της μόδας, αλλά δυστυχώς δεν το έχω ακόμη διαβάσει οργανωμένα και στο σύνολό του.

[2]: Αναφέρομαι στο εξαιρετικό βιβλίο του πολυμαθούς Jared Diamond ΟΠΛΑ, ΜΙΚΡΟΒΙΑ ΚΑΙ ΑΤΣΑΛΙ (ΧΑΡΤΟΔΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ) / DIAMOND JARED.

[3]: Από τις φωτογραφίες θα δείτε ότι δεν υπάρχει κάτι δραματικό στην όψη των βουνών αυτών. Υπάρχουνε βέβαια χθαμαλά βουνά στην πεδινή Μακεδονία, αλλά τα βουνά στην Ελλάδα είναι πολύ πιο εντυπωσιακά. 

[4]: Πόλη που κατοικεί και η μεγαλύτερη εκτός Ελλάδος και Κύπρου ελληνική κοινότητα. Υπολογίζεται ότι στη Μελβούρνη και τα προάστιά της υπάρχουν πάνω από 200 χιλιάδεις κάτοικοι ελληνικής καταγωγής.

[5]: Πολλά διεστραμμένα έχουν γραφεί για τη σεξουαλικότητα του Αλεξάνδρου. Με το ζόρι σχεδόν το Χόλλυγουντ προσπαθεί να τον καταστήσει ομοφυλόφιλο. Και όμως η αλήθεια είναι πολύ πιο "straight"! Η σεξουαλικότητα του Αλέξανδρου.

[6]: Άκομψο ακούγεται αυτό. Σήμερα είναι πολιτικά μη-ορθό, το να "δωρίζεται" η Πανκάστη με αυτό τον τρόπο. Οπότε, ας πούμε ότι ο Αλέξανδρος αποσύρθηκε διακριτικά, ώστε να αφήσει να ανθίσει το ερωτικό αίσθημα μεταξύ καλλιτέχνη και μοντέλου.