Το 1821 μέσα από 25 έργα τέχνης (αναδημοσίευση του LiFO.gr)

Το 1821 μέσα από 25 έργα τέχνης | LiFO

Μια συνοπτική επιλογή 25 πινάκων από το lifo.gr για την Ελληνική Επανάσταση από Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες. 

Από τη συλλογή διαλέγω να σχολιάσω τις πέντε κορυφαίες δημιουργίες: δύο που με συγκινούν με την αισθητική τους και άλλες τρεις με κριτήριο την επιδραστικότητά τους στην κατοπινή διαμόρφωση της ελληνικής και διεθνούς κοινής γνώμης για τον Αγώνα και την τουρκοκρατία.

1. Αϊβαζόφσκυ, "Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο":

Ο αρμένιος στην καταγωγή ζωγράφος γεννήθηκε και πέθανε στη Θεοδοσία της Κριμαίας (Феодо́сия). Για τον μεγάλο θαλασσογράφο ζωγράφο η Ελληνική Επανάσταση στάθηκε ένα αγαπημένο θέμα (ο πίνακάς του για τη ναυμαχία του Ναυαρίνου -κατωτέρω- είναι επίσης πασίγνωστος). Με εντυπωσιάζει η σοβαρή προσοχή και η ένταση στο πρόσωπο του Κανάρη και των μπουρλοτιέρηδων. Η έκρηξη στο βάθος δεν μετατρέπεται σε δική τους έκρηξη εκδικητικής χαράς. Διαβάζει μάλλον κανείς την ανακούφιση μετά από μια καταδρομή "ζωής ή θανάτου", διαβλέπει τον αναλογισμό τού ιστορικού βάρους που είχαν αναλάβει. Στο αισθητικό κομμάτι με συναρπάζει ο σκούρος κυανός χρωματισμός που μεταδίδει την αίσθηση της ώρας (έγινε νύχτα η καταδρομή, αλλά με σκοτεινότερα χρώματα δεν θα μπορούσε γίνει ο πίνακας), αλλά και η απαλότητα των περιγραμμάτων που παραπέμπει στη ρευστότητα της θαλάσσιας κίνησης (η απεικόνιση των κυματισμών της θάλασσας στάθηκε η μεγάλη δόξα του Αϊβαζόφσκυ).

ΥΓ: Υπάρχει και ένας άλλος λόγος, πιο προσωπικός, που αγαπώ τον Αϊβαζόβσκυ. Έτυχε να επισκεφτώ τον τάφο του στην Θεοδοσία το χειμώνα του 2008, σε ένα επαγγελματικό ταξίδι στην Κριμαία. Δεν ήξερα τότε τίποτα για αυτόν, αλλά μου έκανε εντύπωση η θέρμη με την οποία οι ντόπιοι συνάδελφοι στην τράπεζα μου συνέστησαν να περάσω από τον τάφο του μεγάλου συντοπίτη τους. Μέσα στην δίνη της δουλειάς δεν στάθηκα τότε επαρκώς σεβαστικός. Αργότερα όμως διάβασα, έμαθα, είδα, θαύμασα.

2. Ντελακρουά (Eugène Delacroix), "Σουλιώτες χορεύουν":

Ομορφότατη εικόνα απρόσωπων μορφών, η οποία μεταδίδει τον δυναμισμό της κίνησής τους. Μέσα σε πλούσια φορεσιά, που μάλλον είναι παράταιρη για Σουλιώτες, ετούτοι οι αντεριωμένοι χαίρονται τη δύναμή τους! Δεν χρειάζονται παραστατικές λεπτομέρειες. Η δύναμη και η τόλμη ορίζουν τη ρωμαλέα κίνηση. Η παλληκαριά δηλώνεται στην ελεύθερη έκταση των χεριών. Η κεφαλή στρέφεται προς τα πάνω άφοβα, ελεύθερα, αισιόδοξα, χαρμόσυνα. 

3. Γύζης, "Kρυφό σχολειό":

Η εικόνα αυτή στάθηκε ίσως πιο επιδραστική για το θρύλο του "κρυφού σχολειού" από ότι όλη η επίσημη διδασκαλία της Πολιτείας και της Εκκλησίας, επιβεβαιώνοντας έτσι το κινεζικό ρητό: "μια εικόνα χίλιες -και πολύ περισσότερες- λέξεις". Δεν θα μπω εδώ στην διαπράγματευση του θέματος του κρυφού σχολειού, αλλά τονίζω μόνο την επιδραστικότητα της συγκεκριμένης αναπαράστασης του Γύζη. Και επίσης ότι είναι ιστορικά ορθή ως θεματικό περιεχόμενο, γιατί ο Κλήρος ήταν ο φορέας της παιδείας των Ρωμιών στην τουρκοκρατία. Είναι ταυτόχρονα παραστατικά ακριβής διότι τα μαθήματα γίνονταν σε χώρους απόμερους, όπως τα μοναστήρια και τα καταγώγια, και σε ώρες περασμένες, όταν οι καθημερινές εργασίες τελειώναν για τους ραγιάδες και όταν οι αφεντάδες αποσύρονταν από το δημόσιο χώρο. Είναι τέλος και ηθικά διδακτική, καθώς η δίψα της γνώσης δηλώνεται στην ένταση των μικρών μαθητών, στη σοβαρότητα και στην προσήλωση της ματιάς τους, αλλά τέλος και στο βλέμμα του συνεπαρμένου παλληκαριού, αυτού που μάλλον έχασε τις παραδόσεις κατά την τρυφερή του ηλικία, όταν η ανάγκη ή η αγανάκτηση τον έβγαλαν "στο κλαρί" .

4. Βρυζάκης, "Ο θρύλος της Αγίας Λαύρας":

Ο πίνακας προβλήθηκε έντονα από την επίσημη Παιδεία ως η αληθινή αναπαράσταση του ιερής στιγμής της έναρξης της Επανάστασης στην Αγία Λαύρα, αναρτήθηκε στα σχολεία της επικράτειας και έτσι εντυπώθηκε στο υποσυνείδητο των Ελλήνων. Ο ίδιος ο θρύλος της Αγίας Λαύρας (ο τόπος, ο χρόνος, οι συμμετέχοντες, η σημασία της για τον συνολικό Αγώνα) είναι ιστορικά εσφαλμένος και επί σκοπό πλασμένος: την επιλογή ενός από τα γεγονότα της έναρξης ώστε να χρησιμεύσει ως αρχικό και κεντρικό για την επίσημη ιστοριογραφία. Έκτοτε, τόσο οι υπόλοιπες περιοχές που πρωτοστάτησαν στις κατά τόπους ενάρξεις της Επανάστασης, όσο και οι τοπικοί ήρωες που κινήθηκαν πρώτοι (όπως ο Ησαϊας, ο Πανουργιάς και οι λοιποί Ρουμελιώτες πρόκριτοι και οπλαρχηγοί που ορκίστηκαν στον Προφήτη Ηλία Φωκίδας στις 24 Μαρτίου 1821) αποξεχάστηκαν σε πανελλαδικό επίπεδο και είναι πια γνωστοί μόνο στους τόπους τους. 'Οσο για το αισθητικό μέρος του πίνακα, προσωπικά μού είναι ουδέτερο.

5. Ντελακρουά (Eugène Delacroix), "Η σφαγή της Χίου":

Εδώ έχουμε ένα σχεδίασμα και όχι το ίδιο το ολοκληρωμένο έργο (βλέπε παρακάτω). Η επίδραση αυτού του έργου στη διεθνή κοινή γνώμη υπήρξε κομβική για την επιτυχία της Επανάστασης. Ο πίνακας έγινε ένα ισχυρότατο προπαγανδιστικό μέσο στην Ευρώπη, παρουσιάζοντας την ωμότητα των τούρκων με τον πιο δραματικό τρόπο, συμβάλλοντας έτσι στην ανακίνηση του φιλελληνικού ρεύματος από το 1824 και μετά (το αρχικό κίνημα είχε ατονήσει μετά το 1822). Αισθητικά, προτιμώ το σχεδίασμα από τον τελικό πίνακα. 

Σημειώνω επίσης τις δύο εικόνες που έχουν ενδιαφέρον για την τοπική μου πατρίδα, τα Σάλωνα: 

α. Του Αλέξανδρου Ησαΐα: "Η μάχη της Αλαμάνας" όπου παριστάνεται -και- η ηρωική θυσία του Επισκόπου Σαλώνων Ησαϊα (του μόνου Επισκόπου που πήρε τ' άρματα κατά τον Αγώνα)

και

β. του Louis Dupre: "Ο Νικολάκης Μητρόπουλος υψώνει την ελληνική σημαία στο φρούριο των Σαλώνων". Η εικόνα έχει μεγάλη διάδοση στο διαδίκτυο τα τελευταία χρόνια και έχει γίνει σχεδόν σήμα κατατεθέν της αγωνιστικής πλευράς της Επανάστασης (η θρησκευτική-τελετουργική πλευρά έχει απαθανατιστεί από τον Βρυζάκη, όπως είδαμε ανωτέρω για τον πίνακα της Αγίας Λαύρας).

Η σημαντική ιστορική σημείωση για τα Σάλωνα, η οποία πρέπει να συνοδεύει τον πίνακα, είναι οτι πρόκειται για την πρώτη πόλη που απελευθερώθηκε από τους τούρκους, ενώ στις 10 Απριλίου του 1821 (ανήμερα του Πάσχα) έπεσε και το Κάστρο της, μετά από σύντομη πολιορκία. 

Τελειώνοντας, παραθέτω επίσης μια πιο εκτεταμμένη συλλογή από 34 έργα, όπως  την δημοσιεύει ξανά το LiFO: Το 1821 μέσα από 34 έργα τέχνης | LiFO