Το Διάταγμα του Διοκλητιανού περί τιμών
To Διάταγμα είναι ένα διάσημο μνημείο οικονομικής πολιτικής της ύστερης ρωμαϊκής αρχαιότητας.
Εκδόθηκε από τον Διοκλητιανό για να αντιμετωπιστεί ο πληθωρισμός που ανέκυψε στην αρχή του 3ου αιώνα μ.Χ. Το Διάταγμα όριζε ανώτατες τιμές για αγαθά, μισθούς και υπηρεσίες.
Πέρα από την επιστημονική του αξία ως ιστορικό κείμενο που δείχνει την διατήρηση της πολιτικής συνοχής του ενιαίου Ρωμαϊκού Κράτους που πέτυχε ο Διοκλητιανός (είχε καθολική ισχύ και όριζε ημερομηνίες και ποινές για όλη την επικράτεια, η οποία δεν θα άντεχε για πολύ ακόμη), το Διάταγμα δείχνει την χαμηλή ανάπτυξη της οικονομικής επιστήμης ή έστω την επιδερμική κατανόηση των οικονομικών νόμων από το οικονομικό επιτελείο του Διοκλητιανού και τον ίδιο.
Προσιδιάζει άλλωστε στους απολυταρχικούς ηγέτες να "διατάσουν" την οικονομία να προσαρμοστεί στο ιεραρχικό και αυταρχικό κοινωνικό και πολιτικό μοντέλο που δημιουργούν. Η οκονομία όμως, ως κατεξοχήν διαπροσωπική υπόθεση μεταξύ ανθρώπων με διαφορετικές ανάγκες και συμφέροντα, έχει πολυδιάστατη και ρευστή δυναμική, ενώ εμπεριέχει τη δυναμική της απόρριψης των κατασκευασμένων ιεραρχικών οικονομικών και κοινωνικών δομών.
Ένα αυστηρό και περιοριστικό πλαίσιο συναλλαγών μπορεί να επιβληθεί άνωθεν, από την πολιτική εξουσία, για μικρά μόνο διαστήματα και σε ακραίες συνθήκες, π.χ. πολέμου, φυσικών καταστροφών κ.λπ., δηλαδή για όσο διάστημα οι άνθρωποι προτάσσουν το κοινό συμφέρον έναντι του ατομικού, χάριν της κοινής ασφάλειας και της συλλογικής επιβίωσης.
Σύντομα, με την πάροδο του κινδύνου ή ακόμα και με την επίτασή του (όταν πλέον η ατομική επιβίωση, ασφάλεια και ευημερία κρίνονται συμφερότερες από την επιβίωση της ομάδας), κάθε προσπάθεια αυστηροποίησης του πλαισίου συναλλαγών καταρρέει και η οικονομία αναπροσαρμόζεται στο θεμελιώδη νόμο της προσφοράς και της ζήτησης (του ατομικού συμφέροντος δηλαδή), σε μικρότερη και ακολούθως σε μεγαλύτερη κλίμακα.
Ένα άλλο εξαιρετικά ενδιαφέρον στοιχείο του Διατάγματος, από κοινωνικής και ιστορικής πλευράς, είναι η ποικιλία των επαγγελμάτων, των αγαθών και των υπηρεσιών που αναφέρονται στο Διάταγμα, καθώς και η αποτίμηση της νομισματικής τους ισοδυναμίας. Αποκαλύπτεται με αυτόν τον κατάλογο τιμών η οικονομική σημασία (η σχετική αξία) των διάφορων επαγγελμάτων/αγαθών/υπηρεσιών και μπορεί κανείς να κατατάξει -κατά τρόπο μηχανικό φυσικά και μόνο προσεγγιστικά- τις κοινωνικές τάξεις ως προς την αγοραστική τους δύναμη.
Το Διάταγμα, όπως γράφεται και στο κείμενο, δημιούργησε μεγαλύτερη αναστάτωση, επέφερε μεγαλύτερο κόστος συναλλαγών (ανάγκη ελέγχων και επιβολής ποινών), επέτεινε τις κοινωνικές εντάσεις και τέλος φαίνεται ότι λειτούργησε και πολιτικά επιζήμια για τον Διοκλητιανό, αποκαλύπτοντας τα όρια της προσωπικής εξουσίας του, καθώς οι συναυτοκράτορές του φαίνεται ότι δεν το εφάρμοσαν, τουλάχιστον με την προθυμία που όφειλαν προς τον "πρώτο τη τάξει" Διοκλητιανό.
Σύντομα, η οικονομία αφέθηκε ελεύθερη να ξαναβρεί το ρυθμό της. Όπως όμως συμβαίνει πάντα σε περιόδο οικονομικών αναστατώσεων, το κόστος της τελικής αναπροσαρμογής των τιμών προς τα άνω το υπέστησαν οι οικονομικά ασθενέστεροι, ενώ οι ήδη ισχυροί ενίσχυσαν περαιτέρω τη δύναμή τους.
Pαρακάτω σχετικοί σύνδεσμοι:
2. Edict of Diocletian on Maximum Prices from 301 CE « IMPERIUM ROMANUM
3. Edict on Maximum Prices - Wikipedia