Αξιώσεις Εγκυρότητας: Η πολύ σημαντική συνεισφορά του Habermas στην Κοινωνική Θεωρία

Αναδημοσίευση απότο socialpolicy.gr (15/6/2022), από άρθρο του Κωστή Κοσμέα, Υποψήφιου Διδάκτορα του Πάντειου Πανεπιστημίου, αντικείμενο Κοινωνική Θεωρία.

Αξιώσεις Εγκυρότητας: Η πολύ σημαντική συνεισφορά του Habermas στην Κοινωνική Θεωρία

Αυτό που με έκανε να δώσω μεγάλη σημασία στο άρθρο και στη θεωρία του Χάμπερμας περί "αξίωσεων εγκυρότητας" του λόγου, έχει να κάνει με την έννοια της εθνότητας.

Ως "έθνος" αυτοπροσδιορίζεται μια ομάδα με κοινή πολιτισμική παράδοση (βλ. και την δημοσίευση Η έννοια του έθνους και η ιστορική συνέχεια του Ελληνισμού). Αυτή η κοινότητα συνείδησης και βιωμάτων κάνει την επικοινωνία να ξεκινά από ένα γερά θεμελιωμένο υπόβαθρο αυτονόητων αληθειών, αξιών, συναισθημάτων και εκφράσεων (αυτό που λέμε "κουλτούρα", "παράδοση"). Δεν είμαστε υποχρεωμένοι να ξεκινήσουμε από τα πρώτα και θεμελιώδη στοiχεία εγκυρότητας του λόγου. Γράφει λοιπόν το άρθρο για τις αξιώσεις εγκυρότητας:

...Σε κάθε λεγόμενο ο ομιλητής αξιώνει την ΑΛΗΘΕΙΑ (Wahrheit) για το προτασιακό περιεχόμενο, την ΟΡΘΟΤΗΤΑ (normativer Richtigkeit) για την πραγματιστική ισχύ και την ΕΙΛΙΚΡΙΝΕΙΑ (Wahrhaftigkeit) αναφορικά με την πρόθεση. Και αυτά είναι καθολικά. Το νόημα μιας ομιλιακής πράξης εξαρτάται από την αξίωση εγκυρότητας. “Καταλαβαίνουμε μια ομιλιακή πράξη όταν γνωρίζουμε τι την κάνει αποδεκτή.”...

Σε μια μικρή ή μεγαλύτερη κοινότητα ανθρώπων (ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο "έθνος") αλήθεια, ορθότητα και ειλικρίνεια ξεκινούν ως δεδομένα για τις πιο καθημερινές ή και πιο εκλεπτισμένες και σύνθετες επικοινωνίες. 

Αυτό κάνει την επικοινωνία αμεσότερη, αυθόρμητη και άπειρα ευκολότερη. Δεν χρειάζεται να σκεφτείς κάποιο "πρωτόκολλο" όταν αγοράζεις, π.χ. ψωμί, όταν βρίσκεσαι στο χωριό σου ή στη γειτονιά σου.

Καθώς το σύνολο αναφοράς μεταβάλλεται ή/και μεγεθύνεται και η ταύτιση μαζί του εξασθενεί (σε μια μεγάλη εργασιακή μονάδα, στην μεγάλη πόλη, σε διαφορετικό κράτος), οι αξιώσεις εγκυρότητας πρέπει να κατακτηθούν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό αναλόγως: με την εμφάνιση, τον τρόπο ομιλίας, με τις εξηγήσεις που πρέπει εκφραστούν ρητά κατά την επικοινωνία.

Γιαυτό όταν επιστρέφουμε από τον "ξένο τόπο" στον δικό μας οικείο χώρο αναφοράς (εργασιακό κοινωνικό, γεωγραφικό), χαλαρώνουμε και νοιώθουμε ότι γινόμαστε άμεσα αντιληπτοί, χωρίς κόπο, ακόμη και σιωπηρώς.